Reisgids of niet?

Het was een behoorlijke klus om de columns te selecteren. Nog moeilijker was het om van de inhoud af te blijven. Want sommige columns waren zo lang geleden geschreven (de oudste komen uit 2004), dat ik nu wel meer of beter weet over sommige onderwerpen. Ik heb er echter voor gekozen om niets te veranderen, hoogstens wat passages te strepen die niet echt bijdragen aan het geheel.

Zo heb ik regelmatig mijn weerpraatje of politieke gebeurtenissen er uit gelaten. Kijk, nu jeuken mijn vingers ook weer om te vertellen over de warme kerst hier op Lesvos (20°C). En dat ik toch best wel een beetje heimwee heb naar dat Nederlandse Winterwonderland. Maar ja, alle columns liggen vast en er is geen plek voor een tekst over Kerstmis 2010. Ik moet wel bekennen dat toen ik het boek in elkaar aan het zetten was, ik bijvoorbeeld in allerijl een column over kaas heb geschreven, omdat ik de kaas wel echt miste in het rijtje van producten van Lesvos. Maar er komt een tijd dat je een punt moet zetten achter het selecteren.

Achteraf bedenk je dat er nog veel meer onderwerpen in het boek hadden gekund, maar ja, alhoewel Strooilichtezels & Vossenballenijs genoeg informatie heeft om voor een reisgids door te gaan, heeft het natuurlijk niet de complete informatie over bijvoorbeeld alle plaatsen, museums en festivals van Lesvos. Daarentegen heeft het wel veel meer informatie dan een reisgids zou bevatten: welke reisgids beschrijft het winterse weer in het seizoen dat de toeristen hier nauwelijks komen, welke gids beschrijft hoe je vijgenstroop maakt en welke gidsen stippen de milieukwesties aan die op het eiland spelen? Reisgids of niet, na het boek lezen, ben je ingewijd in het Lesvoriaanse leven.

Van column tot boek

Ja, het is er eindelijk van gekomen! Nadat veel lezers van mijn columns in de Griekse suite (www.hotel-boekenlust.nl) de suggestie hadden gedaan om van mijn columns een boek te maken, ben ik die uitdaging eindelijk aangegaan. Ik heb niet gekozen voor een selectie op chronologische volgorde, maar heb 12 hoofdstukken gemaakt waaronder de vele onderwerpen vallen waarover ik schrijf, zodat het boek nu als een soort reisgids kan dienen: het eiland, het cultuurgoed van Lesvos, de mythologie rond het eiland, het weer, de seizoenen en zijn goden, enkele beroemdheden van Lesvos, leven op Lesvos, feesten en gebruiken, het milieu, wandelen en de natuur, het dierenrijk, producten van Lesvos en eten en drinken. Om het boek nog aantrekkelijker te maken heb ik grafisch ontwerper Jeroen Koster, die ook hier op het eiland woont, gevraagd om de lay-out te doen. Zo zijn de vele foto’s, die Jan van Lent voor het boek heeft uitgezocht, een prachtige dans begonnen met mijn teksten. Ik wist niet helemaal wat ik ervan moest verwachten, toen ik Jeroen had uitgenodigd. Maar al bij de eerste voorbeelden die hij liet zien, wist ik dat het boek zo een prachtig hebbeding zou worden. Uiteraard zijn ook de vele foto’s een prachtige aanvulling op mijn columns.

Een boek maken

Een boek maak je nooit alleen. Buiten de vormgever heb ik een vriend gevraagd de redacteur te worden van het boek: Will Tieleman. Hij zorgt er al jaren voor dat mijn columns in goed Nederlands op het net komen. Ik ben altijd al slordig geweest in mijn taalgebruik en heb geen Nederlands gestudeerd, dus een redacteur had ik hard nodig. Bovendien weet Will veel van het eiland, dus hij corrigeert me zowel inhoudelijk als op het taalgebied. Wel ontstonden er stevige discussies over de schrijfwijze van Griekse woorden in het Nederlands. Ik vertaalde alle Griekse letters volgens mijn gevoel en – naar later bleek – naar het Engels, wat in wezen de meeste mensen doen. Maar er zijn echter regels om die moeilijke taal Grieks naar het Nederlands te vertalen:

(uit een mailtje van Tara van Steen)

... dit is een zeer interessante kwestie, eentje waar we aan de universiteit tijdens mijn studie nieuwgrieks ook genoeg over gediscussieerd hebben.
Grof gezegd zijn er twee opinies in taalkundigen-land: de ene die pleit voor fonetische transcriptie (officiele term voor omzetting van het ene alfabet in het andere alfabet), en de andere waarbij voor elke griekse letter een latijnse staat. Dit zorgt voor verschillende resultaten. Bijvoorbeeld Μυτιλήνη, wordt fonetisch Mitilini en letter-voor-letter (ook wel transliteratie genoemd) Mytilene. Ook op het eiland zie je dat op het ene bord Mithimna staat en op het andere Methymna.
Wat is nu correct? Daar is dus geen uitsluitsel over te geven.
Persoonlijk kies ik meer voor de transliteratie variant, omdat je anders rare en lelijke vormen krijgt, en omdat dit internationaler is en op internet meer gebruikt wordt dankzij het zogenaamde greeklish. Voorbeelden:

Transcriptie: Eftaloe Transliteratie: Eftalou
Transcriptie: Papandreoe (vind ik heel lelijk staan en niemand schrijft het zo, ook de nederlandse kranten niet) Transliteratie: Papandreou
Transcriptie: Ajassos Transliteratie: Agiasos

Na veel discussies hebben we tenslotte voor de Transcriptie gekozen. Weliswaar met twee uitzonderingen: ouzo en mousaka. Die twee woorden zijn zo ingeburgerd in de Nederlandse taal dat ik een stevige strijd ben aangegaan met Will, om geen oezo of moesaka in mijn boek te krijgen. De strijd om eigen namen, zoals Koelaras, heb ik gestaakt. Will heeft helemaal gelijk: de transcriptie-regel heeft bij ons de slechts bovengenoemde twee uitzonderingen.

Tonos

Pffff, soms word ik bloedje zenuwachtig van dat boek maken. Vanmorgen bleek dat ik weer eens een verkeerde lijst met Griekse namen naar Jeroen had gestuurd, een oude lijst zonder de correcties van Will. Daar is iets mee, met die lijst. Ik had hem een andere keer ook al per ongeluk opgestuurd en elke keer duikt hij weer op in plaats van de gecorrigeerde lijst, die ik zelfs niet meer kan vinden – voor de twééde keer, alsof kaboutertjes hem stiekem omwisselen. Zondag heb ik gespendeerd om alle accenten (tonos in het Grieks) op de plaatsnamen te zetten. Hiervoor heb ik 3 kaarten gebruikt, die gelukkig minieme verschillen toonden in zowel de spelling als de accenten van de plaatsnamen. Maar ja, volgens Will zaten er toch wel weer fouten in. Nee, Griekse taal is niet bepaald de makkelijkste, net zoals Grieks vertalen naar het westerse alfabet, ook al niet makkelijk is. Zou er ergens een officiële vertaalgids bestaan, van hoe je Grieks vertaalt naar het andere alfabet? Dan zouden de Grieken die het eerst moeten hanteren, want de verscheidenheid aan vertalingen van één woord, vooral bij plaatsnamen, daar word je ook horendol van.

Nog meer Grieks

Ik vond wel dat het boek een Griekse tint moest krijgen. Nu kun je natuurlijk op elke pagina met een Griekse vlag gaan wapperen, of het boek voornamelijk in de Griekse kleuren houden (blauw–wit), maar dat vond ik te veel voor de hand liggen. Daarom leek het me een idee om elke column te voorzien van een steekwoord, zoals - wanneer het over watervallen gaat – καταρράκτης (waterval). Jeroen heeft deze woorden op een knappe manier in de pagina’s weten te weven, zodat de lezer behalve mooie foto’s kijken, ook nog wat van de taal kan opsteken. Geen Griekse vlaggetjes dus, maar Griekse woorden, die het boek nog meer een Grieks karakter geven.

Bij het groeien van het aantal pagina’s die Jeroen klaar had, slopen er echter ook vermakelijke fouten in. Zo kwam bij een column over de weergoden, waarbij foto’s van Eftaloe in de sneeuw waren toegevoegd, het woordje καλοκαιρι te staan, wat zomer betekent. Bij een column die over de Alkionides dagen gaat, maar waar ik ook over de regen praat, staat een foto van een strakblauwe golf van Kalloni tijdens die warme dagen in januari met het woordje βροχη, wat regen betekent. Ik heb er nog even over nagedacht om dat zo te laten: zo kun je als lezer je taalkennis een beetje testen - niet elk Grieks woord hoeft een vertaling van de titel te zijn. Maar ik vond toch dat telkens wanneer de sneeuw of het spiegelgladde, blauwe water me toelachte vanaf die paginas, de woorden καλοκαιρι en βροχη te veel detoneerden en tenslotte heb ik ze toch maar veranderd.

Ik heb er even over getwijfeld om het niet te doen, maar ik heb er uiteindelijk toch voor gekozen om achter in het boek een lijst met de woorden en hun vertaling te plaatsen.